Mauthausen

Onderweg naar Wenen, maken we een tussenstop in het concentratiekamp Mauthausen.

Tussen 1938 en 1945 werden in het concentratiekamp Mauthausen of in een van de vele nevenkampen ongeveer 190 000 mensen uit meer dan 40 landen gevangen gehouden. Minstens 90 000 daarvan werden gedood. Het was de belangrijkste plaats van politieke, sociale en racistische vervolgingen door het nationaalsocialistische regime op Oostenrijks grondgebied. Op 20 juni 1947 droeg de Sovjet-Russische bezettingsmacht het voormalige concentratiekamp aan de republiek Oostenrijk over met de verplichting er een gedenkplaats op te richten. De meeste gevangenenbarakken, de nog aanwezige SS-barakken en de bedrijfswerkplaatsen van de steengroeve werden toen afgebroken en in het voorjaar van 1949 werd de gedenkplaats officieel geopend. 

De Mauthausen-Gedenkplaats is een voormalige plaats delict, een plaats van herinnering, een begraafplaats voor de stoffelijke overschotten van duizenden gevangenen die hier zijn vermoord en, in toenemende mate, een plaats van politiek-historische vorming. De opdracht van de gedenkplaats is de geschiedenis van het concentratiekamp Mauthausen en zijn subkampen, de herinnering aan de slachtoffers ervan en de verantwoordelijkheid van de daders en toeschouwers te verankeren in het publieke bewustzijn. Tegelijkertijd wil het bijdragen aan het bevorderen van de kritische publieke omgang met de geschiedenis in het licht van haar betekenis voor het heden en de toekomst. 

Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en het bezetten van grote stukken van Europa werden duizenden mensen uit bezette landen naar Mauthausen en het nevenkamp Gusen gedeporteerd. De SS begon met de systematische massamoord van bepaalde groepen gevangenen. 

Sommige gevangenen slaagden erin om op te klimmen in de kamphiërarchie, andere bleven geïsoleerd. Het werk in de steengroeves kostte aan veel mensen het leven. Eind 1942 bevonden zich 14 000 gevangenen in Mauthausen en een aantal nevenkampen. 

Kort voor het einde van de oorlog werden duizenden mensen uit opgedoekte kampen in het Oosten in zogenaamde dodenmarsen naar Mauthausen gedreven, wat tot overbezetting en massale sterfte leidde. Het aantal gevangenen in Mauthausen en zijn nevenkampen was in maart 1945 al opgelopen tot 84 000. De nakende bevrijding gaf veel gevangenen nieuwe hoop. Tegelijk heerste onwetendheid maar ook angst om door de SS gedood te worden. Op 5 mei 1945 werd het kamp bevrijd door eenheden van het 3e Amerikaanse leger. 

 Duizenden mensen werden in het kamp opgehangen of doodgeschoten. De SS probeerde de sporen uit te wissen op de plaatsen waar executies uitgevoerd werden. Toch getuigen vandaag nog enkele resten van gebouwen van die moorden. 

Sterfplaats kampgrens

Regelmatig werden gevangenen op de kampgrens door SS-wachtposten doodgeschoten of in de onder stroom gezette hekken van prikkeldraad gedreven. Door de SS werden deze moorden gecamoufleerd met de bewoordingen “doodgeschoten op de vlucht” of “zelfmoord door elektriciteit”. Hiervan bestaan SS-foto’s die in de processen na de oorlog als bewijsmateriaal dienden. 

Dood in de steengroeve

In de granietsteengroeve lieten duizenden gevangen het leven. De SS duwde mensen over de rand van de steengroeve of verplichtte hen zwaar beladen over de trap van de steengroeve te lopen. De ‘Todesstiege’ (‘doodstrap’) van Mauthausen werd later een symbool en gedenkplaats. 

Dodelijke medicatie

Om plaats te ruimen en zich te ontdoen van ‘nutteloze eters’, vermoordde de SS systematisch zieke gevangenen. Duizenden van hen werden ‘in recreatieverlof’ naar de gaskamers van het ‘euthanasiecentrum’ Schloß Hartheim in de buurt van Linz gestuurd. Na de oorlog moesten de SS-dokters voor hun daden terechtstaan. 

Moord door gifgas

Duizenden gevangenen werden vermoord in de gaskamers van het KZ Mauthausen en in zogenaamde gaswagens. De SS vernietigde deze moordinstallaties en andere bewijzen. Dit voedde na de oorlog de negationistische leugens die de massamoorden door gifgas ontkenden. 

Verbranding van de lijken

Verbrandingsovens in het kamp waren voor de SS een ideale manier om de talrijke lijken te doen verdwijnen en de sporen van hun misdaden uit te wissen. Vandaag nemen de crematoria een speciale plek in als gedenkplaats voor de doden.

Een waaier aan nationaliteiten wordt herdacht in nationale monumenten

Het merendeel van de gedeporteerden naar Mauthausen waren afkomstig uit Polen, gevolgd door burgers uit de Sovjet-Unie en Hongarije. Er bevonden zich in het concentratiekamp bovendien grote groepen Duitsers, Oostenrijkers, Fransen, Italianen, Joegoslaven en Spanjaarden. In de ‘Erinnerungstraße’ zijn nationale monumenten – ook een Belgisch – voor hen opgericht. Hier kan je zien hoe landen met deze herinnering omgaan. 

 ‘Ruimte van de namen’

Deze nieuwe gedenkruimte toont de namen van alle mensen die gestorven zijn in het KZ Mauthausen/Gusen en van wie de naam bekend is. De namen zijn in willekeurige volgorde op horizontaal liggende glazen gedenkplaten gedrukt. Er liggen ook gedenkboeken waarin de namen van de overledenen alfabetisch gerangschikt zijn en waarin de bezoekers personen kunnen opzoeken. 

Momenteel zijn de namen van meer dan 81 000 doden bekend, die tussen 1938 en 1945 in het KZ Mauthausen en zijn nevenkampen gestorven zijn. De ‘ruimte van de namen’ wil de massamoord op mensen uit meer dan 40 landen zichtbaar maken en alle slachtoffers waardig en zonder onderscheid herdenken.